Wiek emerytalny w Japonii: jaki jest obecnie?
Wiek emerytalny w Japonii to kwestia złożona, która w ostatnich latach stała się przedmiotem intensywnych debat i reform. Formalnie, znaczna część japońskich przedsiębiorstw wskazuje 60. rok życia jako moment, w którym pracownicy mogą przejść na emeryturę. Jest to swego rodzaju tradycyjna granica w systemie dożywotniego zatrudnienia. Jednak rzeczywistość na japońskim rynku pracy wygląda inaczej. Dane wskazują, że wiek emerytalny mężczyzn w Japonii, rozumiany jako średnia, wynosił 62,06 lat w latach 2009-2025. Co więcej, aż dwie na trzy osoby pracują po osiągnięciu tego wieku w swoich macierzystych firmach, często na zmienionych warunkach. Ta tendencja wynika z kilku czynników, w tym z relatywnie niskiej wysokości podstawowej emerytury krajowej. Maksymalna wysokość podstawowej emerytury Japończyka, przy założeniu opłacania składek przez 40 lat, to zaledwie 779,3 tys. jenów rocznie, co przekłada się na nieco ponad 2 tys. zł miesięcznie. Taka kwota często jest niewystarczająca do zapewnienia spokojnej starości, zmuszając seniorów do kontynuowania aktywności zawodowej.
Od 65 do 75 lat: ewolucja systemu
Ewolucja systemu emerytalnego w Japonii jest ściśle związana z wyzwaniami demograficznymi, z jakimi boryka się kraj. Jeszcze w maju 2024 roku, ustępujący ze stanowiska premier Japonii, Fumio Kishida, rozważał rewolucyjną zmianę, która mogłaby podnieść wiek emerytalny do 75 lat. Ten pomysł, choć radykalny, wpisuje się w szersze cele państwa, mające na celu zaspokojenie potrzeb gospodarki borykającej się z demograficznym niżem, a także zwiększenie aktywności i samodzielności seniorów. Zmiany ustawowe oraz regulacje pracodawców w ostatnich latach wyraźnie zwiększają faktyczny czas aktywności zawodowej Japończyków i Japonek. Widoczne jest to w statystykach: w przypadku mężczyzn w wieku 70-74 lat aktywność zawodowa wzrosła do 43,3 proc. w 2023 roku z 29,8 proc. dwie dekady wcześniej. Ta redefinicja wieku emerytalnego odzwierciedla pilną potrzebę adaptacji do nowej rzeczywistości społecznej i ekonomicznej, gdzie dłuższa praca staje się normą, a nie wyjątkiem.
Starzejące się społeczeństwo a wyzwania demograficzne
Japonia od lat stoi na czele krajów borykających się z problemem starzejącego się społeczeństwa, co stanowi jedną z jej „pięt achillesowych” w kontekście zrównoważonego rozwoju. W 2020 roku liczba Japończyków powyżej 65 roku życia osiągnęła rekordowy poziom 36 milionów, co stanowiło aż 29 procent całej populacji. To najwyższy odsetek osób starszych na świecie. Jednocześnie, kraj doświadcza spadającej liczby urodzeń i spadającej dzietności, co prowadzi do kurczenia się populacji. W 2021 roku liczba ludności zmniejszyła się o 644 tysiące, osiągając 125,5 miliona. Te alarmujące trendy demograficzne wywierają ogromną presję na system ubezpieczeń społecznych, rynek pracy i ogólną gospodarkę, zmuszając rząd i społeczeństwo do poszukiwania innowacyjnych rozwiązań, takich jak zmiana podejścia do wiek emerytalny w Japonii.
Rynek pracy wobec zmian demograficznych
Wyzwania demograficzne w Japonii mają bezpośredni wpływ na rynek pracy, który boryka się z narastającym kryzysem braku siły roboczej. Głównym celem państwa jest zaspokojenie potrzeb gospodarki, która odczuwa skutki demograficznego niżu, oraz zwiększenie aktywności i samodzielności seniorów. W odpowiedzi na to, rząd aktywnie namawia firmy, aby oferowały swoim pracownikom bardziej elastyczny czas pracy. Taka polityka ma na celu nie tylko zatrzymanie starszych pracowników na rynku, ale także zachęcenie większej liczby kobiet do powrotu lub pozostania w zatrudnieniu, co jest kluczowe dla zwiększenia wskaźników zatrudnienia i złagodzenia presji na zasoby ludzkie. Aktywizacja zawodowa zarówno seniorów, jak i kobiet, staje się priorytetem w obliczu rosnącego zapotrzebowania na personel w różnych sektorach gospodarki.
Reformy systemu i „abenomika”
Odpowiedzią na złożone wyzwania gospodarcze i demograficzne Japonii, w tym te dotyczące wiek emerytalny w Japonii, była między innymi polityka gospodarcza znana jako „abenomika”, wprowadzona przez byłego premiera Shinzo Abego. Chociaż abenomika koncentrowała się na trzech „strzałach” – luźnej polityce monetarnej, elastycznej polityce fiskalnej i reformach strukturalnych – jej długoterminowym celem było ożywienie wzrostu gospodarczego i zwiększenie dobrobytu, co naturalnie wiązało się z potrzebą utrzymania stabilności systemu emerytalnego. Reformy emerytalnej stały się nieodłączną częścią tego szerszego programu gospodarczego, mając na celu zapewnienie długoterminowej wypłacalności świadczeń w obliczu starzejącego się społeczeństwa i zmniejszającej się liczby osób wpłacających składki. Politycy i rząd dążą do wzmocnienia systemu, aby mógł on sprostać przyszłym wyzwaniom, jednocześnie zachęcając do dłuższej aktywności zawodowej.
Rola sektora prywatnego w wypłatach emerytur
W japońskim systemie emerytalnym sektor prywatny odgrywa znaczącą rolę, uzupełniając państwowe świadczenia i wpływając na faktyczny wiek zakończenia kariery. Chociaż wiele przedsiębiorstw tradycyjnie wskazuje 60. rok życia jako moment przejścia na emeryturę, to właśnie w firmach pracownicy często kontynuują pracę po osiągnięciu tego wieku. Dwie na trzy osoby pracują po osiągnięciu wieku emerytalnego w swoich macierzystych firmach, co jest możliwe dzięki elastycznym umowom i programom wsparcia pracodawców. Japońska Federacja Biznesu oraz poszczególne firmy, takie jak Toyota Motor Corp. czy Meiji Yasuda Life Insurance Co., aktywnie angażują się w tworzenie warunków sprzyjających zatrzymywaniu starszych pracowników, oferując im zmienione stanowiska, elastyczne godziny pracy czy programy przekwalifikowywania. Te benefity emerytalne i możliwości dalszej aktywności zawodowej w ramach przedsiębiorstwa są kluczowe, biorąc pod uwagę stosunkowo niskie państwowe świadczenia i potrzebę utrzymania dochodów.
Motywacje i wyzwania długiej aktywności zawodowej
Decyzja o kontynuowaniu pracy po przekroczeniu formalnego wieku emerytalnego w Japonii jest napędzana przez szereg motywacji, ale wiąże się także z poważnymi wyzwaniami. Chociaż coraz więcej seniorów decyduje się na dłuższą aktywność zawodową, praca po 65 roku życia wciąż jeszcze kojarzy się w społeczeństwie z przykrym obowiązkiem, najczęściej wynikającym z ubóstwa finansowego. Niska wysokość emerytury krajowej, która w wielu przypadkach nie wystarcza na pokrycie rosnących kosztów życia, zmusza Japończyków do poszukiwania dodatkowych dochodów. Jednakże, poza aspektami finansowymi, istnieje również motywacja związana z poczuciem własnej wartości, przynależnością społeczną i chęcią utrzymania aktywności. Dłuższa praca może zapewnić seniorom samodzielność i poczucie celu. Wyzwaniem pozostaje znalezienie odpowiedniego miejsca pracy, które będzie odpowiadało ich umiejętnościom i zdrowiu, a także przezwyciężenie stereotypów dotyczących starszych pracowników.
Spadek dochodów po zmianie pracy
Jednym z największych wyzwań i demotywatorów dla starszych pracowników w Japonii jest znaczący spadek dochodów, który często towarzyszy zmianie zatrudnienia w późniejszym wieku. Dane pokazują, że dla osób w wieku 50-54 lat, zmiana pracy oznacza zwykle spadek dochodów o 5 punktów procentowych. Sytuacja staje się dramatyczna w przedziale wiekowym 55-59 lat, gdzie pracownicy muszą liczyć się ze spadkiem wynagrodzeń średnio o nawet 26,3 procent. Ten drastyczny spadek dochodów po zmianie pracy stanowi potężną barierę dla Japończyków, którzy rozważają odejście od dotychczasowego pracodawcy lub szukają nowych możliwości po osiągnięciu wieku emerytalnego. W rezultacie, wielu seniorów decyduje się pozostać w swoich macierzystych firmach, nawet jeśli oznacza to pracę na mniej korzystnych warunkach czy na stanowiskach o niższym prestiżu, aby uniknąć znacznego pogorszenia swojej sytuacji finansowej i utrzymać stabilność w obliczu rosnących kosztów utrzymania.
Ubóstwo wśród japońskich seniorów
Pomimo wizerunku Japonii jako kraju o wysokim poziomie życia, ubóstwo wśród japońskich seniorów stanowi poważny problem społeczny, który jest bezpośrednio powiązany z kwestią wiek emerytalny w Japonii i koniecznością dłuższej pracy. Jak wspomniano wcześniej, maksymalna wysokość podstawowej emerytury krajowej, wynosząca niewiele ponad 2 tys. zł miesięcznie, jest często niewystarczająca do zapewnienia godnego życia, zwłaszcza w dużych miastach. W efekcie, dla wielu Japończyków praca po 65 roku życia nie jest wyborem, lecz przykrym obowiązkiem, wynikającym z ubóstwa finansowego. Ta sytuacja prowadzi do nierówności dochodowych i zmusza seniorów do poszukiwania prac mniej płatnych, często w szarej strefie lub na niepełny etat, aby utrzymać się na powierzchni. Brak wystarczających oszczędności na emeryturę i rosnące koszty życia sprawiają, że spokojna starość staje się luksusem dostępnym dla nielicznych, a problem ubóstwa seniorów pozostaje jednym z najpilniejszych wyzwań dla japońskiego rządu i społeczeństwa.
Dłuższe życie, dłuższa praca: perspektywy
Perspektywy dla japońskiego społeczeństwa jednoznacznie wskazują na trend „dłuższego życia, dłuższej pracy”. Japonia, z jedną z najwyższych średnich długości życia na świecie i zdrowym trybem życia, naturalnie zmierza w kierunku, gdzie aktywność zawodowa będzie trwała znacznie dłużej niż w poprzednich dekadach. Wzrost aktywności zawodowej mężczyzn w wieku 70-74 lat do 43,3 proc. w 2023 roku, w porównaniu do 29,8 proc. dwie dekady wcześniej, jest wyraźnym sygnałem tej zmiany. Rozważania premiera Fumio Kishidy o podniesieniu wieku emerytalnego do 75 lat, choć kontrowersyjne, odzwierciedlają nieuchronność adaptacji systemu emerytalnego do realiów demograficznych. Długowieczność Japończyków, choć jest powodem do dumy, wymusza rewizję dotychczasowych założeń dotyczących momentu przejścia na emeryturę. W przyszłości, dłuższa praca będzie nie tylko koniecznością ekonomiczną, ale także integralną częścią życia wielu Japończyków, co stawia przed systemem emerytalnym i społeczeństwem nowe wyzwania i wymaga ciągłych reform.
Czego może nauczyć się świat od Japonii?
Japonia, jako kraj o największym odsetku osób starszych na świecie, stanowi unikalne laboratorium społeczne dla innych starzejących się społeczeństw, w tym tych w Europie i na Zachodzie. Jej doświadczenia, zarówno sukcesy, jak i wyzwania, oferują cenne lekcje w adaptacji do nowej rzeczywistości demograficznej. Przede wszystkim, Japonia uczy, że proaktywne podejście do polityki senioralnej i rynku pracy jest kluczowe. Zmiany ustawowe i regulacje pracodawców, które zwiększają faktyczny czas aktywności zawodowej, są przykładem działań, które mogą być naśladowane. Ważną lekcją jest również konieczność zachęcania firm do oferowania elastycznego czasu pracy i programów przekwalifikowywania, co pozwala na zatrzymanie doświadczonych pracowników i aktywizację zawodową kobiet. System emerytalny musi być elastyczny i zdolny do adaptacji, a świadomość ubóstwa seniorów powinna skłaniać do reform, które zapewnią godne życie. Japonia pokazuje, że w obliczu spadającej dzietności i wydłużającej się długości życia, kluczowe jest nie tylko podnoszenie wiek emerytalny w Japonii, ale kompleksowe podejście do aktywizacji wszystkich grup wiekowych i płci, aby sprostać wyzwaniom demograficznym i utrzymać stabilność gospodarczą.
Dodaj komentarz