Halloween, co to za święto: historia i tradycja
Halloween, obchodzone hucznie 31 października, to święto, które fascynuje i budzi kontrowersje. Ale czym właściwie jest Halloween i skąd wzięła się ta barwna tradycja? Odpowiedź tkwi głęboko w historii, sięgając czasów starożytnych Celtów i ich obrzędów. To czas, kiedy granica między światem żywych a umarłych podobno zacierała się, a duchy zyskiwały możliwość powrotu na ziemię. Współczesne obchody, pełne kostiumów, słodyczy i strasznych dekoracji, są dalekim echem tych pierwotnych wierzeń, przekształconych przez wieki i kulturę. Nazwa „Halloween” sama w sobie jest skrótem od „All Hallows’ Eve”, czyli wigilii Wszystkich Świętych, co podkreśla jego religijne i duchowe powiązania. Zrozumienie historii i tradycji tego święta pozwala docenić złożoność jego ewolucji i jego znaczenie w globalnej kulturze.
Celtyckie korzenie: Samhain i początki święta
Korzenie Halloween sięgają celtyckiego święta Samhain, które było jednym z najważniejszych obrzędów w kalendarzu Celtów. Obchodzone w noc z 31 października na 1 listopada, Samhain oznaczało koniec lata i początek zimy – okresu ciemności i chłodu, który był często kojarzony ze śmiercią i światem podziemnym. Celtowie wierzyli, że w tę szczególną noc granica między światem żywych a zaświatami stawała się niezwykle cienka. Pozwalało to duchom przodków, a także innym nadprzyrodzonym istotom, łatwiej przedostać się do świata żywych. Aby uchronić się przed złymi duchami lub je udobruchać, Celtowie palili ogniska, składali ofiary i zakładali maski oraz kostiumy, często wykonane ze skór zwierząt, aby zmylić nadprzyrodzone byty. Te rytuały miały na celu zapewnienie pomyślności w nadchodzącym, trudnym okresie zimowym i ochronę przed nieznanym. Zwyczaj ten, choć pierwotnie pogański, przetrwał i ewoluował, stając się fundamentem dla późniejszych obchodów Halloween.
Geneza powstania Halloween w Stanach Zjednoczonych i Europa
Choć korzenie Halloween tkwią w celtyckich obrzędach, jego współczesna forma została ukształtowana głównie w Stanach Zjednoczonych, dokąd przywędrował wraz z irlandzkimi emigrantami. To właśnie w Ameryce Północnej święto zyskało na popularności i zaczęło nabierać charakteru, który znamy dzisiaj. Pierwotnie obchody były bardziej kameralne i skupione na opowiadaniu historii o duchach i wróżbach. Przełom nastąpił w XX wieku, kiedy Halloween zaczęło być coraz bardziej celebrowane jako wydarzenie społeczne, z paradami i wspólnymi zabawami. Pierwsza parada z okazji Halloween odbyła się w Anoka w stanie Minnesota w 1920 roku, co stanowiło ważny krok w jego popularyzacji. W Stanach Zjednoczonych Halloween stało się drugim najbardziej skomercjalizowanym świętem po Bożym Narodzeniu, generując ogromne przychody ze sprzedaży kostiumów, dekoracji i słodyczy. W Europie, w tym również w Polsce, Halloween zaczęło zdobywać popularność dopiero w latach 90. XX wieku, często w bardziej stonowanej, kulturalnej formie, łączącej zabawę z elementami lokalnych tradycji.
Zwyczaje i symbole święta duchów
Współczesne Halloween to kalejdoskop barwnych zwyczajów i charakterystycznych symboli, które tworzą niepowtarzalny klimat tego święta. Od wydrążonych dyń po dzieci biegające od drzwi do drzwi z pytaniem „cukierek albo psikus”, każdy element ma swoją historię i znaczenie. Te tradycje, choć często postrzegane jako czysta zabawa, mają głębokie korzenie, sięgające dawnych wierzeń i sposobów radzenia sobie z lękiem przed nieznanym.
Jack-o’-lantern: symbol święta
Najbardziej rozpoznawalnym symbolem Halloween jest bez wątpienia wydrążona i podświetlona dynia z wyciętymi, często przerażającymi, zębami i oczami, znana jako Jack-o’-lantern. Nazwa ta pochodzi od irlandzkiej legendy o Szkodniku Jacku, który oszukał diabła, a po śmierci nie został wpuszczony ani do nieba, ani do piekła. Skazany na wieczną tułaczkę, używał wydrążonej rzepy z żarzącym się węglem jako latarni, aby oświetlić sobie drogę. W Ameryce tradycję tę przeniesiono na większe i łatwiej dostępne dynie. Wycinanie i podświetlanie dyni symbolizuje nie tylko jesienne zbiory, ale także odganianie złych duchów i demonów w noc Samhain. Jest to kreatywny sposób na wyrażenie artystycznej wizji i jednoczesne nawiązanie do pierwotnych wierzeń związanych z ochroną przed siłami nadprzyrodzonymi, a także sposób na „oswajanie” strachu przed ciemnością i tym, co niewidzialne.
Cukierek albo psikus i przebieranie
Zabawa w „cukierek albo psikus” (ang. „trick or treat”) to jeden z najbardziej charakterystycznych zwyczajów Halloween, szczególnie uwielbiany przez dzieci. Polega ona na tym, że przebrane dzieci chodzą od domu do domu, pukając do drzwi i wołając „cukierek albo psikus!”. Gospodarze, którzy chcą wziąć udział w zabawie, obdarowują dzieci słodyczami. Jeśli odmówią, dzieci mogą im „spłatać psikusa”. Ten zwyczaj, choć dziś kojarzony głównie z rozdawaniem słodyczy, ma swoje korzenie w średniowiecznych praktykach „soul caking”, gdzie biedni prosili o ciasta w zamian za modlitwy za dusze zmarłych w Dzień Zaduszny. Drugim ważnym elementem są przebieranki. Dzieci i dorośli zakładają kostiumy – często za potwory, duchy, wampiry, zombie, czarownice, ale także za postacie z horrorów czy popkultury. Przebieranie się miało pierwotnie na celu zmylenie duchów w noc Samhain, aby nie rozpoznały żywych. Dziś jest to przede wszystkim forma zabawy i ekspresji artystycznej, pozwalająca na chwilę wcielić się w kogoś innego.
Duchy, strach i „oswajanie” śmierci
Halloween jest nierozerwalnie związane z motywem duchów, strachu i śmierci. Kolory święta – czarny i pomarańczowy – potęgują ten nastrój; czarny symbolizuje noc i śmierć, a pomarańczowy – jesienne zbiory i ogień. Symbole takie jak czaszki, nietoperze, czarne koty czy pająki dodatkowo budują atmosferę grozy. Jednakże, paradoksalnie, te wszystkie przerażające elementy służą pewnemu pozytywnemu celowi – są sposobem na „oswajanie” strachu przed śmiercią. Poprzez zabawę motywami, które zwykle budzą lęk, ludzie, a zwłaszcza dzieci, uczą się radzić sobie z nieznanym i akceptować przemijanie jako naturalną część życia. To swoisty rytuał psychologiczny, który pozwala oswoić to, co na pierwszy rzut oka wydaje się przerażające. Warto pamiętać, że wigilijne modlitwy za zmarłych były pierwotnie częścią tradycji Halloween, co podkreśla jego duchowy wymiar, który z czasem został w dużej mierze zastąpiony przez komercyjną rozrywkę.
Halloween w Polsce i kontrowersje
Wprowadzenie Halloween do Polski w latach 90. XX wieku wywołało żywe dyskusje i podziały. Z jednej strony święto zyskało wielu zwolenników, głównie wśród młodzieży, ceniącej sobie możliwość zabawy i kreatywności. Z drugiej strony pojawiły się głosy krytyki, podnoszące kwestie jego pogańskich korzeni i potencjalnego wpływu na tradycyjne polskie obrzędy.
Dziady czy Halloween: podobieństwa i różnice
Porównanie Halloween z polskimi Dziadami jest często przywoływane w kontekście dyskusji o tym święcie. Oba obrzędy mają wspólne korzenie w jesiennych przesileniach i silnie związane są ze światem zmarłych. Dziady, o których między innymi pisał Adam Mickiewicz, były starosłowiańskim świętem obchodzonym dla uczczenia przodków i nawiązania kontaktu z ich duchami, często poprzez specjalne rytuały, ogniska i poczęstunek. Podobieństwem jest więc skupienie na świecie zmarłych i rytuałach mających na celu pojednanie z nimi. Jednakże, kluczowa różnica leży w ich charakterze i intencji. Dziady miały głęboki wymiar duchowy i religijny, skupiony na pamięci o przodkach i zapewnieniu im spokoju. Halloween, zwłaszcza w swojej współczesnej, skomercjalizowanej formie, kładzie nacisk na zabawę, kostiumy, strach i rozrywkę, często odrywając się od pierwotnych, duchowych aspektów. Choć obie tradycje dotykają tematu śmierci i zaświatów, sposób ich celebrowania jest zasadniczo odmienny.
Komercjalizacja i odbiór święta
Halloween jest świętem, które budzi spore emocje, zwłaszcza w kontekście jego komercjalizacji. W krajach anglosaskich, a szczególnie w Stanach Zjednoczonych, gdzie jest to drugie po Bożym Narodzeniu najbardziej dochodowe święto, nacisk kładziony jest na masową produkcję i konsumpcję związanych z nim produktów. Ta komercjalna odsłona jest często krytykowana przez niektóre grupy religijne, które widzą w Halloween powiązania z okultyzmem i pogańską wiarą, odrzucając je jako obce polskiej kulturze i tradycji. W Polsce odbiór Halloween jest zróżnicowany. Choć zyskuje na popularności, szczególnie wśród młodych ludzi, jako okazja do dobrej zabawy i wyrazu kreatywności, niektórzy postrzegają je jako zagrożenie dla rodzimych świąt, takich jak Dzień Wszystkich Świętych czy Zaduszki, które mają głębsze korzenie kulturowe i religijne. W niektórych amerykańskich miastach, w odpowiedzi na nadmierne psikusy, wprowadzono nawet ograniczenia wiekowe dla zabawy „cukierek albo psikus”, co pokazuje, że nawet w kraju jego największej popularności, święto to nie jest wolne od problemów i kontrowersji. W Europie, w tym w Polsce, obchody Halloween często mają mniej komercyjny charakter, łącząc się z lokalnymi wydarzeniami kulturalnymi czy tematycznymi imprezami, co pozwala na bardziej zrównoważone podejście do tego fenomenu.
Dodaj komentarz